Antonio di Ciaccia
« Praktika plurale » është emri që Jacques-Alain Miller i dha një modaliteti të ri të punës klinike me fëmijë autikë dhe psikotikë, që disa persona kryejnë në një kontekst institucional të caktuar. Ky modalitet pune i referohet psikanalizës së Frojdit sipas mësimeve të Lakanit. Gjithsesi ajo nuk nënkupton përdorimin e dispozitivit analitik si të tillë.
Fëmija autik dhe struktura
Vënia në provë e një aksiome
Praktika plurale filloi në vitin 1974, në një institucion për fëmijë të prekur rëndë nga autizmi dhe psikoza, i quajtur « Antenne 110 », që ndodhet në rrethinat e Brukselit. Ajo është përgjigjia që ky institucion u jep problematikave që sjellin këta fëmijë të zhytur në një situatë mbylljeje të plotë ndaj çdo ligjërimi social. Ajo është rezultati i një elaborimi teorik dhe klinik ku pikënisja është marrja seriozisht në konsideratë – për ta konfirmuar apo për ta hedhur poshtë – e pohimit të Lakanit, sipas të cilit fëmija autik gjendet, edhe ai, në gjuhë.
Të jesh në gjuhë nuk do të thotë të jesh në ligjërim. Për Lakanin, fëmija autik gjendet në gjuhë, por jo në ligjërim. Të jesh në ligjërim do të thotë, edhe nëse jemi apo jo në dijeni të kësaj, që të mund t’ia dalim mbanë në lidhjet e ndryshme sociale që krijohen midis qënieve folëse.
Të qënurit në gjuhë për fëmijën autik do të thotë që, si kushdo tjetër, ai e përfton qënien e tij si subjekt falë marrëdhënies me shënjuesin. Por ndryshe nga subjektet e tjera, në vend që të përfaqësohet nga shënjuesi dhe të ndahet prej tij, ai nuk është i ndarë dhe si i tillë e gjen në reale objektin fantazmatik që plotëson mungesën e Tjetrit. Është kjo arsyeja për të cilën ai nuk arrin të futet në ligjërim.
Loja
Fëmija zbulon përgjithësisht marrëdhënien e tij me shënjuesin nëpërmjet lojës. Falë saj ai hyn në marrëdhënie me të tjerët duke e lënë veten të përfaqësohet nga një objekt që ka vlerën e shënjuesit të pozicionint të tij subjektiv në raport me shokët e lojës. Makina e tij e vogël do ta përfaqësojë atë mes makinave të shokëve të tij. Duke luajtur, ai tregon se mund ti pranojë rregullat dhe kjo dëshmon se ai e ka vendosur tashmë një lloj marrëdhënieje me ligjin simbolik.
Nga ana tjetër fëmija autik nuk luan. Elementi, objekti, “gjëja” që ai e mban gjatë gjithë kohës me vete, nuk është një element loje për të, por është ajo që e plotëson dhe në të njëjtën kohë ajo që e izolon atë. Ky element – makina e tij, pellushi apo litari – nuk është një ndërmjetës mes tij dhe të ngjashmit të tij. Ky element plotësues, që e fikson atë në homeostazë, përbën një mbrojtje, por edhe një pengesë në marrëdhënie me të tjerët.
Vajtje-ardhje mes shënjuesit dhe ëndjes
Duke qenë që fëmija autik gjendet në gjuhë, ai e ka një marrëdhënie me simboliken. Por kjo është një simbolike në të cilën shënjuesi është i lidhur direkt me ëndjen. Fëmija autik është prova e gjallë e ekzistencës së një vajtje-ardhjeje mes shënjuesit dhe ëndjes. Për të, shënjuesi paraqitet vetëm në dimensionin e tij real.
Kështu fjala humbet vlerën e saj komunikative dhe zbulon një identitet më të thellë: ajo është ëndje.
Jo vetëm që ajo nuk e distancon aspak subjektin nga ëndja, por përkundërazi fjala është ajo e cila e konfronton subjektin me një ëndje mortore. Duke mbuluar veshët me duar, fëmija autik mbrohet nga fjalët haluçinative të Tjetrit intruziv.
Për Lakanin, Emri-i-Babait sjell tek fjala ndarjen midis të thënës dhe ëndjes. Kështu, për ne, me ndërmjetësinë e Emrit-të-Babait gjuha dhe ëndja ndahen në dy. Për fëmijën autik nuk është kështu pasi, për të, Emri-i-Babait nuk ekziston: për të ka një Një-të-vetëm, një Një-pa-Tjetrin e gjuhës dhe kjo është ëndja.
Një punëtor që do të mbrohet nga Një-i-vetmi
I ngecur në rregjistrin e Një-të-vetmit, fëmija autik tenton të mbrohet ndaj ëndjes duke përdorur një operacion të dyfishtë, atë të vetëmbrojtjes dhe të vetëndërtimit.
Në rastet e autizmit, shënjuesi dhe realja janë « të ngrirë », gjë që e bën shumë problematik statusin e Tjetrit, pasi ai nuk mund të asimilohet nga Një-i-vetmi.
Kështu, çdo shenjë e Tjetrit perceptohet si agresion i pastër ose trajtohet me një indiferencë të plotë. Dhe pikërisht në këtë moment duhet të prodhohet një përpjekje për vetëmbrojtje.
Për sa i përket operacionit të vetëndërtimit, ai shfaqet në tentativat për të vendosur një minimum jete. Duke qenë se jeta njerëzore qeveriset nga simbolikja, fëmija autik duhet të ndërtojë një botë e cila nuk qeveriset nga Emri-i-Babait, por një botë që qeveriset nga struktura elementare e simbolikes. Sipas mënyrës së tij, ai na provon se simbolikja është babai i njeriut.
Ky rregullim simbolik minimal vjen nëpërmjet një lloji të veçantë lëvizjesh që fëmija kryen duke u nisur nga objektet e tij. Konkretisht, ai tenton të ndërtojë shënjues duke u nisur nga mënyra se si ai vetë e përdor objektin: objekti shënon një rrahje në dy kohë nëpërmjet plusit dhe minusit, vajtjes dhe ardhjes, hapjes dhe mbylljes. Objekti, pra, mund të jetë një zgjatim pulsional i trupit të tij, ashtu si pështyma apo qurrat e tij. Ky operacion sjell një rregullim minimal të ëndjes.
Në këtë punë, që për një vëzhgues të thjeshtë mund të duket stereotipi, instrumenti është vetë trupi ose një objekt që e plotëson atë. Në këtë aktivitet rrahjesh që vë në lojë alternimin dysh, ne mund të dallojmë strukturën që zbulon rendin e shënjuesit.
Fëmija psikotik e bën këtë krejt i vetëm, pa Tjetrin. Po ashtu, objekti nuk mbërrin në statusin e shënjuesit. Ai nuk zgjedh, si në rastin e operacionit fort-da që kryen fëmija frojdian. Kështu objekti, nëpërmjet përsëritjes, mbetet në rregjistrin e ëndjes.
Këto dy operacione na mësojnë mbi natyrën e simbolikes. Edhe pse është bërë për të frenuar ëndjen, ajo mund ta gjenerojë atë nëpërmjet përsëritjes.
Por nëse nga njëra anë fëmija autik mbrohet ndaj simbolikes si reale, nga ana tjetër ai s’mund të bëjë pa të, pikërisht sepse është një qënie njerëzore, pra i thurrur nga simbolikja. Kjo përpjekje për funksionimin minimal të simbolikes, si një mbrojtje ndaj ëndjes, përbën punën e përditshme të fëmijës autik.
Në fakt, kur objektit i mvishen vetitë e rregjistrit shënjues, prodhohet një efekt rregullues dhe stabilizues. Por, në këtë punë vetmitare, nuk mungojnë surprizat dhe risitë.
Simbolikja duhet kuptuar këtu si një element në vazhdimësi të reales dhe imagjinares. Tek fëmija autik jo vetëm që simbolikja është reale, por edhe imagjinarja është e tillë. Imagjinarja nuk ia lë vendin funksionit që normalisht mbahet nga simbolikja, duke i dhënë subjektit një pikë lidhjeje, ndonjëherë mjaft të fortë dhe operuese për të mbijetuar.
Cila praktikë klinike ?
Psikanaliza po, psikanaliza jo
Psikanaliza ofron një çelës për leximin e rastit klinik që paraqet fëmija autik. Ndërkohë duhen bërë dy saktësime.
Nga njëra anë ky lexim është rrënjësisht i ndryshëm nga ai që propozojnë shkencat neurologjike, të cilat nuk e njohin mjaftueshëm dimensionin e subjektit. Ky nuk mund të reduktohet në asgjë biologjike. Subjekti njerëzor është efekt i një materializmi gjuhësor të çuditshëm. Gjuha karakterizohet nga fakti që trupi, të cilin ajo investon, është një lëndë e modeluar nga ëndja.
Nga ana tjetër, ky çelës leximi lakanian që ne përdorim është i veçantë pasi ndryshon nga ata që privilegjojnë zhvillimin në raport me strukturën, diakroninë në raport me sinkroninë. Edhe pse ngjarja traumatike është frut i një takimi të rastësishëm dhe të identifikueshëm në historinë e një individi, subjekti nuk është efekt i historisë, por i strukturës. Dallimi midis unit si instancë imagjinare dhe subjektit si instancë simbolike përbën vijën ndarëse midis dy konceptimeve psikanalitike mjaft të ndryshme nga njëra-tjetra, gjë që, për pasojë, sjell dy praktika klinike mjaft të dallueshme.
Një parakoks i dukshëm
Ne ishim të mendimit që mund të themelonim një istitucion të adaptuar ndaj kërkesave të strukturës, duke u nisur nga mësimet e Frojdit dhe Lakanit. Atëherë ne ngritëm një institucion të bazuar në elementët strukturalë të psikanalizës, por ku nuk do të praktikohej asnjë kurë terapeutike apo psikanalitike. Ajo që propozohet në këtë institucion është zhytja e fëmijëve autikë në një hapësirë jete fizike dhe psikike.
A janë arritjet psikanalitike, veçanërisht ato të Lakanit, në gjendje të ofrojnë një bazë solide për t’iu përgjigjur kërkesës për krijimin e një institucioni sa më koherent nga pikëpamja strukturale, përballë problemeve që ngre autizmi dhe psikozat infantile? Me fjalë të tjera, ndër formimet e ndryshme njerëzore, a mund të gjenim ne ato që do të ishin më të përshtatshmit për t’iu përgjigjur kërkesave të strukturës që takojmë në rastin e veçantë të autizmit infantil?
Psikanaliza lakaniane na i ka ofruar këtë mundësi veprimi, por të bësh një zgjedhje të tillë do të thotë gjithashtu të diferencohesh nga eksperienca të tjera institucionale, me frymëzim pak a shumë psikanalitik, që nuk na duken bindëse. Lakani bën një dallim mes psikanalizës si një dije mbi strukturën e të pavetëdijshmes dhe psikanalizës si një dispozitiv që jep akses mbi atë që quhet eksperiencë analitike. Dija analitike ndriçon funksionimin e qënies folëse dhe të modaliteteve dhe lidhjeve të saj sociale. Këto ndriçime nuk janë vetëm rezultatet e një dije të fituar, por stimulojnë kërkimin e zgjidhjeve, ende të panjohura, pa rendur pas asaj që ne mund ta quanim eksperiencë analitike klasike, për të cilën nevojiten gjithmonë kushte të caktuara.
Një kërkesë që nuk ekziston
Nëse psikanaliza, sipas Lakanit, na lejon të lexojmë autizmin dhe të realizojmë qëllimin tonë, a na lejon ajo të merremi me të, ashtu siç do të bënim me këdo subjekt tjetër që kërkon ndihmë?
Këtu fillojnë vështirësitë, pasi një fëmijë autik nuk na kërkon gjë prej gjëje: aq më pak nga ato që dispozitivi analitik mund të ofrojë në kuadrin e një kure. Eventualisht, janë prindërit ata që kërkojnë ndihmë. Por këtu përballemi me një tjetër problem: të kërkosh ndihmë për veten nuk është njëlloj si të kërkosh ndihmë për një të tretë, pasi ai, edhe kur bëhet fjalë për fëmijën tënd, mishëron një të pamundur për tu suportuar. Por, pa një kërkesë, dera e psikanalizës nuk hapet. Psikanaliza, si eksperiencë, është një derë, doreza e të cilës gjendet vetëm nga ana e atij që kërkon.
Kërkesa është kushti i parë që një psikanalizë të mund të bëhet një eksperiencë e të pavetëdijshmes, një kurë e vërtetë, funksionale dhe operacionale. Nëse ky kusht nuk përmbushet, dispozitivi analitik nuk mund të funksionojë. Edhe nëse përdoret një setting, sipas skemave klasike, do të ishte vetëm një semblant funksionimi, në të cilin cilin ligjërimi analitik nuk do të ishte operacional. Do të kishim të bënim me të tjera ligjërime, atë të padronit apo atë universitar për shembull, të transveshur me standarte psikanalitike korrekte.
Lakani dhe fëmija autik
Lakani nuk ka parashikuar asnjëherë përdorimin e dispozitivit analitik strikt për fëmijën autik. Një kujtesë e shpejtë mbi matemën e ligjërimit analitik tregon që ai nuk është pertinent për këto raste. Efekti i vënies në punë të zinxhirit shënjues që përkon me vendosjen e subjektit të supozuar me dije nuk eksziston tek fëmija autik. Gjithsesi, Lakani nuk ka ndërmend të heqë dorë. Në letrat që ai i drejton Jenny Aubry[1], ai nuk përjashton faktin që fëmija autik mund të jetë i ndjeshëm ndaj ndërhyrjeve të duhura. Po ashtu, në të famshmen « Konferencë e Gjenevës mbi simptomën »[2], ai konsideron që fëmija autik ka patjetër diçka për të thënë. Ai nënvizon se fakti që merremi me të është pikërisht ajo që e pengon fëmijën autik, cilësuar këtu si orator, të dëgjojë atë që i flet.
Ne deduktuam që, për atë fëmijë, ishte shumë problem të dëgjonte ata që kujdeseshin për të – prindër, edukatorë dhe terapistë – ndoshta sepse ata zinin një vend që, për të, ishte i rrezikshëm. Nga kjo që na thotë Lakani, ne kemi deduktuar po ashtu mundësinë e gjetjes së të tjera modaliteteve për tu bërë partner i fëmijës autik, për të bërë të mundur që fjala të kalojë tek ai dhe të dëgjohet nga ai.
Një Tjetër jo i plotë
Për tu bërë partner i fëmijës autik duhet të gjesh një vend për veten si një tjetër, jo si një i ngjashëm. Një tjetër që mund të vishet me semblantin i cili, duke nyjëtuar Tjetrin e fjalës me Tjetrin e gjuhës, përjashton teprinë e ëndjes. Mund të shohim pra se si vizatohet një vend nga ku ne mund të flasim dhe të dëgjojmë fëmijën autik. Ky vend mbështetet mbi dyshen që përbëhet nga të tjerë imagjinarë dhe nga Tjetri simbolik. Duhet pra të bëjmë të funksionojë Tjetri i fjalës, sigurisht simbolik, por i shpuar për të evituar teprinë e ëndjes. Kjo fjalë, e shpuar, është e lidhur me vendin e Tjetrit, i rregulluar nga simbolikja dhe i limituar, për sa i përket ëndjes.
Le të qartësojmë një keqkuptim
Do të donim të shmangnim një keqkuptim që konsiston në idenë se ne nuk jemi dakort me faktin që një analist mund të punojë privatisht me një fëmijë autik. Në çdo rast, i takon vetë analistit të marrë përgjegjësinë për t’iu përgjigjur një kërkese për ndihmë që, në rastin e fëmijës autik, vjen gjithmonë nga tjetri, prindëror apo social. I takon analistit të gjykojë pertinencën e aktit të tij. Është ai që duhet të japë llogari në lidhje me të, ashtu si për punën me çdo pacient tjetër.
Problemi që shtron fëmija autik për një analist nuk është vetëm vendosja e një marrëdhënie transferenciale me të, por edhe krijimi i një modaliteti pune që i përshtatet atij. Gjithsesi, përtej disa efekteve terapeutike të dukshme, duhet treguar kujdes në drejtimin e kurës dhe në kontrollin e punës, për sa kohë që pacienti nuk mund të dëshmojë as për gjëndjen e tij dhe as për përparimin e kurës. A nuk ka nënvizuar Lakani që dëshminë e vetme, të vlefshme dhe kritike mbi kurën analitike, e presim vetëm nga pacienti?
Marrja e problemit nga ana e kundërt
Le të përqëndrohemi tek marrja në ngarkim e fëmijës autik në kuadrin institucional. Si mund të marrim në konsideratë problemin që shtron ai? E kemi gati përgjigjen: nga e kundërta e mënyrës se si e trajton dispozitivi analitik klasik.
Është e nevojshme të gjejmë një modalitet pune që i bën vend Tjetrit të fjalës dhe të gjuhës. Gjithsesi, ky Tjetër duhet zbrazur nga tepria mortore e ëndjes. Më pas duhet që ky Tjetër, i rregulluar dhe i kufizuar, të garantojë një vazhdimësi në hapësirë dhe kohë. Kjo vazhdimësi justifikon, pikërisht nga një pikëpamje sociale, ekzistencën e institucioneve të ndryshme nga familja. Ekzistenca e këtyre institucioneve sociale duhet ti bindet një rregulli funksionimi të një aparati të nevojshëm për të krijuar një atmosferë që iu lejon, fëmijëve autikë dhe psikotikë, të jetojnë. Ata ofrojnë një strehë në raport me ëndjen e tyre, gjë që institucioni familjar nuk ka mundur ta ofrojë.
Funksionimi i një institucioni të tillë kërkon që personat që punojnë atje të pranojnë të bëhen partnerë me fëmijën autik për të luajtur, bashkë me të, një rol vendimtar. Vetëm në këto kushte diçka nga realja mund të ndryshojë përmes një lloj veprimi të simbolikes.
Përftimi i një subjekti?
Partnerët e fëmijës autik duhet të realizojnë një operacion të dyfishtë. Nga njëra anë, ata duhet të gjejnë mënyrën për të vazhduar punën që fëmija autik e ka filluar vetë, duke filluar me manipulimet që ai bën me trupin e tij dhe me objektet, për t’u dhënë atyre dinjitetin e shënjuesve. Pa qenë e nevojshme të interpretohet mënyra se si vepron fëmija, duhet gjetur një modalitet që i jep dinjitetin e metaforës pozicionit të tij subjektiv.
Në njëfarë mënyre, fëmijës autik i duhet ofruar operacioni i fshirjes së objektit për ta ngritur atë në nivelin e shënjuesit. Por mos është ky një lloj sforcimi në raport me inercinë e përsëritjes së ëndjes? Çfarë mund të presim nga kjo? E pra, presim mundësinë e përftimit të një lloj pozicioni subjektiv. Por a është e mundur që fëmija autik të arrijë të zërë vendin e subjektit nëpërmjet sforcimit? Për këtë nevojitet që një thërrime dëshire subjektive të lindë tek këta fëmijë. Mundësia e një suksesi, edhe të pjesshëm, të këtij operacioni, lidhet me nevojën që partnerët e fëmijës autik të mbështeten nga një Tjetër që dëshiron, por i rregulluar dhe i kufizuar. Ata duhet të përjashtojnë çdo mundësi teprie që do ti lejonte Tjetrit të ëndej me subjektin. Mund të themi, cum grano salis, që kjo nuk rrezikon ta bëjë paranojak fëmijën autik, por më së shumti ta bëjë atë histerik. Për këtë arsye partnerët pozicionohen eventualisht midis fëmijës autik dhe Tjetrit të tij të ëndjes, duke u bërë, ashtu siç propozon Virginio Baio, të bindur në marrëdhënien me subjektin dhe të papajtueshëm në marrëdhënien me tjetrin. Partneri i fëmijës autik duhet ta marrë rrugën e supozimit të dijes me shumë kujdes, pasi ajo nuk mund të veprojë në këtë kontekst dhe mund të na çojë drejt kthimit mbi trupin e ëndjes mortore apo drejt krijimit të një Tjetri persekutues.
Në këtë kontekst duhet kuptuar mirë shprehja « të dish apo mos dish ». Të dish që një rrugë e tillë të çon drejt katastrofës, por të dish gjithashtu që Lakani hapi një tjetër rrugë, e cila i beson operacionit shënjues, Tjetrit të rregulluar dhe të kufizuar, Tjetrit të dëshirës dhe jo atij të ëndjes. Në rastet e autizmit dhe të psikozave duhet t’iu rruhemi rrugëve që rrëshqasin nga dija tek ëndja.
Kushtet për punë
Nevojiten disa kushte për punën me fëmijën autik. Një nga ato është vazhdimësia e punës, në kohë dhe në hapësirë. Neglizhimi i këtyre dy dimensioneve e bën të kotë çdo ndërhyrje, edhe kur ajo është e organizuar. Vazhdimësia ka të bëjë po ashtu me disponibilitetin e secilit prej partnerëve të fëmijës brenda institucionit. Secili duhet të ndihet i interesuar ndaj çdo kërkese që vjen nga fëmija, sado indirekte të jetë ajo. Vazhdimësia synon, së fundmi, krijimin e një Tjetri të rregulluar, të kufizuar dhe jo-të-tërë.
Nga ana tjetër, prania e partnerëve të fëmijës autik nuk ka pse të jetë e vazhdueshme. Shkëmbimi i pranisë së njërit me tjetrin e bën më të thjeshtë krijimin e Tjetrit të rregulluar dhe të kufizuar dhe pengon po ashtu shfaqjen e fiksimeve të fëmijës me një nga partnerët. Kjo është një gjë që duhet evituar, jo vetëm sepse do ta shtynte fëmijën drejt një pozicioni afektiv që nuk do të ishte terapeutik, por edhe për shëndetin mendor të çdo anëtari të ekipit.
Kushtet për tu bërë partner i fëmijës autik
Secili nga partnerët e fëmijës autik duhet të garantojë disa kushte personale dhe kolektive, në mënyrë që puna të mund të realizohet. Së pari, duhet të dimë të veprojmë në emrin tonë, me stilin tonë, të vëmë në lojë imazhin tonë, të përdorim praninë dhe mungesën tonë, marrëdhënien tonë teatrale me jetën, me trupin dhe me dëshirën që është vetëm e jona. Duhet të dimë të marrim përsipër përgjegjësitë tona, pa i shkarkuar ato tek një tjetër, të cilin, në këtë mënyrë, e shtyjmë në pozicionin e subjektit të supozuar me dije.
Së dyti, do të ishtë mirë të harronim se jemi partneri i vetëm i fëmijës autik dhe tu drejtohemi partnerëve të tjerë, në një lojë shkëmbimi të planifikuar, të matur dhe të zgjuar, duke vënë në lëvizje një zinxhir interesash dhe dëshirash. Kjo lojë jo standarte, e gjetur, është shumë e rëndësishme sepse e ndihmon fëmijën autik të kuptojë se çfarë fiton nëse shkëmben realen me atë që duket si e tillë, me semblantin.
Një pikë kapjeje me katër akse
Kjo punë institucionale strukturohet sipas katër akseve: mënyra e veçantë që ka çdo ekip për tu bërë partner me subjektin, mbledhjet e ekipit, roli i drejtorit terapeutik dhe referencat teoriko-klinike.
Partnerët e subjektit
Aksi i parë është ai i përgjegjësisë që bie mbi çdo anëtar të ekipit. Në mënyrë pradoksale, ai është një aspekt themelor në praktikën plurale. Secili anëtar vlen si partner për fëmijën, jo në sajë të kualifikimit të tij, por në sajë të pozicionit të tij subjektiv, ku dëshira gjendet në plan të parë. Duhet nënvizuar se kjo mënyrë e të konsideruarit të partnerëve ka për avantazh shkëmbimin midis tyre, të anëtarëve të ekipit. Ky shkëmbim nuk është një nevojë për funksionimin e ekipit, por i përgjigjet kërkesave që lidhen me strukturën.
Mbledhjet e ekipit
Funksioni i mbledhjeve të ekipt që përbën aksin e dytë, nuk kufizohet në transmetimin e informacioneve apo në koordinimin e punës. Në rradhë të parë ato synojnë krijimin e një vendi ku flitet për fëmijën, jo për ta objektivizuar atë, as për të mbledhur ato që ai thotë, por për të mbështetur artikulimin e një ligjërimi mbi të, nëpërmjet fjalëve të anëtarëve të ekipit dhe për ti ofruar atij mundësinë të bëhet efekt i këtij ligjërimi. Mbledhjet duhet ti shërbejnë secilit prej anëtarëve të ekipit që të gjejë fjalën e duhur për t’ia drejtuar fëmijës, në mënyrë që të dëgjohet më mirë prej tij.
Më pas, mbledhjet kanë për funksion ta ndajnë çdo anëtar të ekipit nga ajo që, ai kujton se di, në lidhje me fëmijën. Kjo ndarje bën të mundur dallimin mes dijes së krijuar, që është vjetëruar tashmë dhe një dijeje që mbetet gjithmonë në pritje për tu verifikuar dhe që ka të bëjë në mënyrë më direkte me vendin subjektiv të fëmijës. Ky dimension i dijes së pezulluar nuk është shembull i ndonjë raporti me humorin që pavarësisht se nuk pritet, duket se i intereson vërtet fëmijës autik.
Për të vazhduar, mbledhjet janë i vetmi vend ku ato që thotë ekipi merren në konsideratë, duke u nisur nga pozicioni i tyre si subjekte. Çfarëdo që thuhet jashtë tyre nuk mund të konsiderohet e vlefshme. Me fjalë të tjera, çdo përshtypje, pozitive apo negative, mbi punën personale dhe atë të kolegëve merret në konsideratë vetëm në këtë kuadër. Arsyeja ka të bëjë me faktin që këto fjalë, jashtë konteksti, konsiderohen si fjalë në ajër, fjalë që i shërbejnë vetëm pulsionit të vdekjes. Fjala e secilit mund të transformohet në akt vetëm kur ajo ka statusin e një fjale të përgjegjshme. Ndryshe, ajo humbet në dimensionin e një bla-bla-je të pastër. Së fundmi, mbledhjet kanë për funksion elaborimin e një dije. Ky elaborim, përballë kontributit të secilit, i vë kufij reales që është në lojë, rast pas rasti, për çdo fëmijë autik. Nëse teoria analitike hedh dritë mbi gjarpërimet e strukturës, klinika na jep mësime që shkojnë përtej dijes mbi strukturën dhe që, ndonjëherë, konsiderohen definitive.
Aksi i tretë përbëhet nga funksioni i përgjegjësit terapeutik. Ky titull e thotë keq atë për të cilën bëhet fjalë. Ne e kemi ruajtur atë nga funksionimi i mëparshëm i institucionit, por i kemi ndryshuar atij vlerën. Përgjegjësi terapeutik nuk është i vetmi përgjegjës, as ai që aplikon apo bën të aplikohet ndonjë lloj terapie. Nuk është ai që di, apo ai që di më shumë se të tjerët. Nuk është ai që drejton kurën e fëmijëve, as ai që drejton kolegët në lidhje me kurën. Përgjegjësi terapeutik është ai që, përkundërazi, i nënshtrohet gjithçkaje që funksionon, që funksionon në lidhje me një objektiv të caktuar. Ky objektiv nuk ka të bëjë me funksionimin administrativ, burokratik, finaciar apo ligjor të institucionit. Me këto detyra merren të tjerë anëtarë të ekipit.
Funksioni i tij nuk lidhet pra, të paktën në mënyrë direkte, as me fëmijët autikë dhe as me anëtarët e ekipit. Ky objektiv nuk është terapeutik, edhe pse ky dimension nuk bën përjashtim nga puna e ekipit. Ai nuk është as ai që animon ekipin, edhe pse kjo përbën një kusht sine qua non që puna të mund të kryhet.
Objektivi i tij është të arrijë vërë në funksionim makinën institucionale, në mënyrë që të validojë ose jo thënien e Lakanit sipas së cilës fëmija autik gjendet, edhe ai, në gjuhë, por që e ka të pamundur të jetë në ligjërim. Përgjegjësi terapeutik duhet të matë pra saktësinë e kësaj fraze dhe mundësitë apo kufizimet e saj.
Përgjrgjësi terapeutik
Vendi i përgjegjësit terapeutik nuk është pra ai i dijes. Është vendi që ruan një zbrazëti qëndrore, një zbrazëti dijesh që bën të mundur, rast pas rasti, për çdo fëmijë, verifikimin klinik të thënies lakaniane dhe të pasojave të saj. Kjo zbrazëti dijesh bën të mundur rrëzimin e secilit përballë një dije objektivizuese dhe gjithëpërfshirëse, duke mbetur në çdo rast, një nga një, plotësisht përgjegjës përballë akteve që janë pjesë e punës. Funksioni i tij nuk është ai i një padroni të dijes, por i afrohet atij që Lakani, në kuadrin e një karteli, e vendos në pozicionin e plus njëshit. Veç të tjerash, funksioni i tij i afrohet atij të Të-paktën-një, që mungon në ushtrimin e pushtetit edhe pse do të përkufizohej nga një dije e elaboruar. Ai e di se nuk mund të lejojë një elaborim të dijes për secilin dhe për ekipin në tërësinë e tij, nëse zë vendin e subjektit të supozuar me dije.
Referenca teoriko-klinike
Referenca teoriko-klinike përbën një aks të qartë dhe linear. Pa dashur të reduktojë interesin e zbulimeve eventuale të neuroshkencës apo të ideve teorike në fushën e psikanalizës, referencë për ne është psikanaliza frojdiane, e kuptuar sipas mësimeve të Lakanit dhe orientimit që i ka dhënë Jacques-Alain Miller.
Puna e secilit prej anëtarëve të ekipit i referohet një elaborimi të dijes që ndjek pikërisht këtë orientim. Çdo punë studimore apo supervizimi i një pune institucionale konsiderohet vetëm në kuadër të këtij orientimi. Puna teorike mbi praktikën klinike mbështetet mbi një sërë tekstesh të punuara në ekip. Puna teoriko-klinike pasurohet gjithashtu nga puna e shkëmbimit me institucione të tjera. Bëhet fjalë për një punë të përbashkët supervizimi dhe kontrolli që shkëmbehet midis institucioneve të ndryshme, që i referohen të njëjtit elaborim të dijes. Ky komunitet pune sjell eksperiencën e tij në ditët e studimit që organizohen nga rrjeti i përbërë nga këto institucione[3].
Shkëmbimi teoriko-klinik dhe supervizimi nuk kanë për qëllim krijimin e një subjekti të supozuar me dije, përkundërazi ai përkthen hapjen e një fushe elaborimi të dijes që është gati të ekspozohet dhe jo të supozohet. Në fakt nuk bëhet fjalë për të promovuar funksionin e subjektit-supozuar-me dije. Ky funksion është strumbullari i një elaborimi personal të dijes dhe është specifik për transferencën që ndodh gjatë analizës. Në një institucion për fëmijë autikë dhe psikotikë, fëmijët as nuk e kërkojnë dhe as nuk e promovojnë një funksion të tillë. Ta promovosh do të thotë ti vendosësh anëtarët e ekipit njërin përballë tjetrit, apo të përballësh një institucion me një tjetër. Ky funksion nuk është pertinent për këtë fushë.
Dija që është në lojë nuk është një dije e supozuar, por e ekspozuar. Çdo anëtar i ekipit ka për detyrë që ta ekspozojë këtë dije pranë ekipit të tij dhe ky i fundit të bëjë të njëjtën gjë pranë institucioneve të tjera.
Formimi
Nëse çdo anëtar i ekipit ka ndjekur një rrugëtim formimi të caktuar, asnjërit nuk i kërkohet apo imponohet një formim psikanalitik. Dëshira për të punuar në ekip, sipas një mendësie të caktuar, është e mjaftueshme. Kësaj i duhet shtuar dispozitivi i praktikës plurale, i cili i ka vetitë e tij operacionale.
Gjithsesi, kaq nuk mjafton për të përballuar rrëshqitjet e mundshme që një punë mund të sjellë, siç mund të ishte dikush që kërkon ti imponojë fëmijës apo ekipit vizionin e tij fantazmatik. Çdo anëtar i ekipit duhet të gjykojë mbi pozicionin e tij dhe mbi vendimin që ai duhet të marrë për të elaboruar fantazmën e tij sipas etikës së psikanalizës. Një punë e tillë, detyrimisht, duhet bërë « Tjetërkund ». Një vendim i tillë mbetet një fakt personal dhe privat, siç mund të jetë një supervizim i punës personale. Secili mund t’ia kërkojë këtë supervizim atij që do, por nuk duhet menduar që fjalët që i janë adresuar atij të aplikohen te të tjerët apo tek institutcioni.
Ndërkohë, që një ekip të funksionojë, duhet të ekzistojë Të-paktën-një që mbështet dëshirën, dëshirë për të cilën aksioma lakaniane vërteton koherencën strukturale dhe zbulon kufijtë. Ky funksion i Të-paktën-një, nëse zakonisht i takon drejtorit terapeutik, nuk përjashton mundësinë që dikush tjetër të mund ta mishërojë. Përkundërazi, ai është i hapur për atë që e dëshiron në mënyrë të vendosur. Çdo Të-paktën-një do të bëhej në këtë mënyrë garantues i asaj zbrazëtie qëndrore të dijes që ndodhet në origjinë të çdo krijimi të veçantë, i cili tenton – duke ia dalë mbanë ndonjëherë – të gjejë një zgjidhje për vrimat që ka struktura.
Këto vrima të strukturës, që janë të vështira për ti targetuar dhe zgjidhur, na tregojnë që psikanaliza nuk reduktohet në përsëritjen e një déjà-vu-je, por u hap rrugën krijimeve të reja njerëzore.
Është e qartë që praktika plurale është një variant i asaj që ne e quajmë psikanaliza e aplikuar, dmth që i aplikohet simptomës dhe vuajtjes. Por është po ashtu e dukshme që vetëm duke u nisur nga psikanaliza e pastër – në të cilën, përtej të kurueshmes, vihet në matemë logjika e strukturës të të pavetëdijshmes – mund të mbështetet një dëshirë që, nga pikëpamja etike, mbetet frojdiane.
Puna e anëtarëve të ekipit – një nga një dhe pavarësisht pozicionit hierarkik – me fëmijën autik bazohet mbi një prezencë dëshiruese që i shërben ofertës së takimit. Në këtë punë secili vepron në emër të tij dhe askush nuk ekziston pa tjetrin. Një i tretë vjen gjithmonë përmes një tjetri me mish e me kocka apo përmes një tjetri të munguar por gjithmonë të pranishëm. Secili duhet ta tregojë veten në lartësinë e humbjes së pozicionit si partneri i vetëm i fëmijës, për të krijuar një zhvendosje konstante midis një partneri dhe një tjetri. Shkëmbimi është sekreti i praktikës plurale dhe e dallon atë nga praktikat e tjera.
Gjithsesi partneri i fëmijës autik nuk gjendet në një pozicion të papërcaktuar. Nëse ai nuk gjendet as në pozicionin e analistit dhe as në atë të terapistit, ai gjendet në pozicionin e subjektit që dëshiron – « një i analizuar i civilizuar », siç propozon Éric Laurent[4] – që do të fokusojë një dëshirë në aksiomën sipas së cilës fëmija autik gjendet në gjuhë. Për ta bërë operacionale këtë aksiomë ai do të përdorë atë, që për të, përfaqëson një lloj investimi gjatë zhvillimit të një atelieje apo aftësinë e tij për të vënë në rresht atë që fëmija paraqet si objektin e tij plotësues në mënyrë që, si autik, ta shndërrojë atë, nëse është e mundur, në një objekt shkëmbimi dhe zhvendosjeje.
Për ta mbyllur
Praktika plurale është një punë që shërben për të mbyllur të gjitha vrimat e strukturës dhe i lejon fëmijës autik ti thotë jo, Tjetrit që gjendet në anën e ëndjes mortore dhe po, Tjetrit të zinxhirit shënjues. Ky i fundit duhet të dublohet nga një Tjetër i shënjuar nga avantazhet dhe kuptimet imagjinare, për ti dhënë mundësinë fëmijës autik që të arrijë një njohje e cila do ti lejonte të përballej me realen. Është një modalitet pune që i jep fëmijës autik mundësinë e përfshirjes në marrëdhëniet sociale, një sociale që ka tipare njerëzore. Duke përdorur praktikën plurale ne kemi mundur që, me një kujdes të madh, ta shtrëngojmë, fëmijën autik, të futet në fushën e fjalës, duke i mundësuar kështu një takim, një adresë, një thirrje, një kërkesë.
Praktika plurale është një formë e psikanalizës së aplikuar edhe pse, në të, nuk aplikohet asnjë nga dispozitivët klasikë të psikanalizës. Ajo përfshihet në praktikat e ndryshme klinike që frymëzohen nga psikanaliza. Ndërkohë, psikanaliza e aplikuar nuk mbaron me praktikën plurale. Ajo është një variant që përditësohet në një kontekst institucional.
Ne nuk mund të themi që praktika plurale është një modalitet pune që përkon me punën në ekip. Sigurisht që nuk ka qenë nevoja të priteshin mësimet e Lakanit për të ideuar punën në ekip. Ekzistojnë shumë variante të saj dhe secila prej tyre ka pertinencën e saj. Ndërkohë, puna në ekip në një strukturë spitalore, ku secili duhet të veprojë duke u nisur nga veçantia klinike dhe terapeutike, është e ndryshme nga ajo në një strukturë sociale, ku dimensioni i një takimi mund të jetë më pertinent.
Nëse praktika plurale nisi të ekzistojë në një kontekst institucional, ajo nuk vihet në punë për të zgjidhur një problem të rendit institucional, hierarkik apo të një specializimi çfarëdoqoftë, që do të sillte një ndryshim në organizimin institucional. Praktika plurale nuk lind nga një kërkesë institucionale. Kjo kërkesë mund të ishte ajo e zgjidhjes së konflikteve, apo ajo e përfshirjes në punën institucionale të një psikanalisti, i cili përgjithësisht është shumë rezistent ndaj kësaj përfshirje në këtë lloj konteksti, në emër të një konceptimi të gabuar siç është ai ekstraterritorial për analistët, apo akoma më tej në emër të një pretendimi të fshehur keq, të një raporti personal të tij me supozimin e dijes. Përkundërazi, praktika plurale lind nga kërkesat që ngre një rast klinik. Bëhet fjalë pra, për një modalitet të ideuar për të përballur qorrsokaket klinike që takojmë në punën me fëmijët autikë.
A është e mundur ta shtrijmë praktikën plurale në situata të tjera institucionale, siç e kemi konstatuar? Përgjigjia jonë është pozitive, me kusht që zgjerimi i praktikës të jetë i motivuar nga rastet klinike dhe jo nga nevoja për të zgjidhur probleme institucionale.
Praktika plurale duket e adaptuar atëherë kur kërkesa analitike përjashtohet dhe aleanca e subjektit me shënjuesin është e dobësuar nga pakti i fortë mes subjektit dhe ëndjes mortore. Në këtë rast, praktika plurale zbulon një lloj vlefshmërie operuese. Kjo mund të ndodhë, për shembull, edhe në rastet e toksikomanive të rënda, të anoreksisë apo bulimisë, pra në rastet kur ëndja fiton dhe neutralizon tek subjekti aftësitë për ti kërkuar simbolikes ta shpëtojë nga pulsioni i vdekjes.
Përktheu: Eva Filaj
[1] Lacan J., « Shënime mbi fëmijën », Autres écrits, Seuil, Paris, 2001, f. 373-374.
[2] Lacan J., « Konferenca e Gjenevës mbi simptomën », Shënime të psikanalizës, Nr. 5, Gjenevë 1985, f. 5-23.
[3] RI3: Rrjeti ndërkombëtar i institucioneve infantile të Fushës Frojdiane
[4] Laurent É., « Institucioni i fantazmës, fantazma e institucionit », Fletët e Courtil-it, Nr.4, prill 1992.
