Pritja në institucion e fëmijëve me vështirësi të mëdha
Një praktikë e ndriçuar nga psikanaliza
Videokonferencë – 24 prill 2021
Nga Guy Poblome
Që prej fundit të viteve shtatëdhjetë, disa psikanalistë, nxënës të Jacques Lacan-it, krijuan institucione kujdesi për fëmijë me vështirësi të mëdha. Ata ishin të bindur që është plotësisht e mundur që këta fëmijë të trajtohen ndryshe, jo si “debilë” apo si fëmijë me “sjellje të keqe”, që duhen korrigjuar, edukuar, riedukuar. Ata kishin bindjen që këta fëmijë kanë brenda tyre mundësinë ti zgjidhin vetë situatat, vuajtjet dhe vështirësitë e tyre. Duke u nisur nga këtu, çfarë lloj mjedisi dhe mbështetje do të ishte më e favorshme për një përmirësim të vetë ekzistencës së tyre dhe të lidhjeve sociale ku ata përfshihen ?
Sot, do të ngre disa piketa mbi këtë praktikë plurale klinike, duke u nisur nga eksperienca ime në dy institucione. I pari është Courtil, ai i dokumentarit që ju keni parë, në të cilin kam punuar për 30 vjet. I dyti është Antenne 110, në të cilin punoj prej 3 vitesh si drejtor klinik. Courtil është një institucion i madh që pret fëmijë me vështirësi të ndryshme. Janë ata të cilët shfaqen në dokumentar, por ka edhe të tjerë që nuk shfaqen atje dhe midis tyre ka fëmijë të cilët paraqesin një formë të rëndë të autizmit, pra fëmijë që nuk flasin apo që, në një mënyrë të çuditshme, refuzojnë kontaktin me tjetrin, që mbyllen në botën e tyre, që fokusohen mbi një objekt, që përkunden, që bëjnë kriza të mëdha dhune dhe që dëmtojnë veten. Në Antenne 110, pjesa më e madhe e fëmijëve, megjithëse jo të gjithë, paraqesin një formë të rëndë autizmi.
Në ç’kushte psikanaliza filloi të punojë me këta fëmijë? Para psikanalizës këta fëmijë konsideroheshin si debilë, të mangët apo si personazhe që paraqitnin çrregullime të sjelljes. Duke i konsideruar të tillë, ata duhej të edukoheshin, të riedukoheshin, madje të korrigjoheshin. Në një farë mënyre, ekzistonte ideja se çfarë duhej bërë për të mirën e tyre, për ti shtyrë të ecnin para dhe të integroheshin në shoqëri. E pra, psikanaliza, së pari, morri në konsideratë faktin që ne nuk dimë përse këta fëmijë kanë të tilla sjellje. Kjo lëvizje e parë e psikanalizës na lejoi të thoshim: “Këta fëmijë janë një enigmë. Çdo fëmijë është një enigmë.” Sigurisht që kur themi se nuk dimë se çfarë ndodh më këta fëmijë, i bie të pranojmë se nuk dimë as përgjigjen që duhet sjellë për sa i përket trajtimit të tyre, nuk dimë paraprakisht atë që duhet të bëjmë.
Pra, para se të themi: “do të zbatojmë këtë program riedukimi për këta fëmijë”, duhet të ndalojmë pak dhe marrim kohë për të tentuar të kuptojmë se çfarë ndodh, përpiqemi të kuptojmë pse ky fëmijë ka këtë sjellje, pse e deformon gjuhën në këtë mënyrë, apo pse mbyllet në vetvete.
Kuptojmë atëherë dy gjëra. Së pari, kuptojmë që këta fëmijë provojnë një vuajtje dhe një angështi të madhe në marrëdhënien e tyre me botën dhe me të tjerët. Për ta, bota jashtë është një kërcënim, të tjerët janë të rrezikshëm për ta. Ata nuk kuptojnë atë që presim prej tyre dhe për këtë arsye ata e hedhin tjetrin poshtë. E bëjnë këtë në mënyra të ndryshme, por që të gjitha kanë të përbashkët refuzimin: refuzojnë të dëgjojnë tjetrin duke mbyllur veshët, refuzojnë të shkëmbejnë shikime, të kthehen kur i thërrasim (ndonjëherë mendojmë që ata vërtet nuk dëgjojnë), refuzojnë të flasin, pra refuzojnë çdo kërkesë që vjen nga Tjetri. Dhe kur kërkesa e tjetrit është insistuese, ata mund të reagojnë në mënyrë të dhunshme, mund të bërtasin, mund të gjuajnë, mund të dëmtojnë veten… E njejta gjë mund të ndodhë edhe nëse ne iu refuzojmë atë që e mendojmë si një kërkesë të tyre, sepse ata nuk kuptojnë pse në një moment iu themi po dhe në një tjetër iu themi jo, nuk kuptojnë pse duhet të mbarojë një aktivitet që atyre u pëlqen, pse duhet të jenë diku dhe jo diku tjetër… Në fakt, nuk është se këta fëmijë janë tekanjozë, siç thuhet shpesh, është Tjetri ai që ka teka, është Tjetri ai që urdhëron, komandon dhe ata ndihen të kërcënua nga ky Tjetër sepse nuk kanë besim tek ai. Ata nuk besojnë në dashamirësinë e Tjetrit. Pra, sado i sjellshëm, simpatik dhe me qëllime të mira të jetë dikush, sapo fëmija supozon që Tjetri ka një qëllim ndaj tij, ai e interpreton këtë qëllim si dashakeq dhe kundër tij. Që një fëmijë të bindet, pa e detyruar apo pa e nënshtruar, duhet që ai të besojë tek Tjetri, të ketë besim tek ai.
E kam shkruar Tjetri me një T të madhe, sepse shpesh kur themi Tjetri mendojmë një person. Ndër të tjera, kjo është një nga kritikat që i bëjnë psikanalizës sepse një ditë, një analist, Battelheim, ka thënë që fëmija autik është i burgosuri i depresionit të nënës, dhe prej kësaj u deduktua që të gjithë psikanalistët bënin përgjegjëse nënat për autizmin e fëmijëve të tyre, që ata fajësonin nënat. Na i nxjerrin këtë ngado, sikur psikanaliza të ishtë një dije e mbyllur, një dogmë e ngurtë, pa dinamikë, pa lëvizje mendimi. Për ata që orientohen nga Jacques Lacan-i është e qartë që ajo që persekuton fëmijën është gjuha dhe jo njerëzit. Mjafton të konstatojmë se si një fëmijë autik mbyll veshët ndërsa i drejtohemi atij, për të kuptuar se kushdo që ndërhyn pranë tij mund të jetë ky Tjetri kërcënues. Më kujtohet një djalë që sa herë i thoja mirëdita, mua që, si i mirëedukuar, mendoja se duhet ti thoja mirëdita kujtdo që e shihja për herë të parë gjatë ditës, më përgjigjej me një “Qepe!”. Mu desh të kuptoja që ti thuash mirëdita dikujt është një kërkesë, një kërkesë për të pranuar përshëndetjen time dhe eventualisht për t’iu përgjigjur asaj. Atëherë i thashë vetes ta fuste edukatën në xhep dhe të mos i thoshte më mirëdita. Nisur nga ky moment, midis nesh u krijua një hapësirë, e zbrazur nga çdo qëllim i imi ndaj tij, gjë që i dha atij mundësinë të më afrohej dhe të më fliste vetë.
Gjëja e dytë që ndodh kur ndalojmë dhe tentojmë të kuptojmë çfarë ndodh. Kjo ka të bëjë me konstatimin që sjelljet jashtë normave, të këtyre fëmijëve, janë përgjigje dhe reagime ndaj kësaj vuajtje dhe kësaj angështie që ata ndiejnë. Dhe kjo ka të bëjë me një zbulim të madh të psikanalizës, ka të bëjë me atë që simptoma nuk përmblidhet vetëm në atë që shqetëson – ka në fakt njerëz që nuk shqetësohen aspak nga simptomat e tyre dhe janë të tjerët, të afërmit apo shoqëria ata që shqetësohen; por sigurisht që simptoma mund të shqetësojë edhe vetë subjektin dhe kjo është arsyeja pse shkojmë të takojmë një mjek apo një psikanalist – pra simptoma nuk është vetëm ajo që shqetëson apo që disfunksionon, ajo është po ashtu një mënyrë të funksionuari. Këtë mund ta shohim në dy kuptime. Së pari simptoma funksionon aq mirë sa nuk ndalon së përsërituri, në mënyrë pothuaj automatike. Së dyti, simptoma ka funksionin e të qenit një tentativë përgjigjeje ndaj vuajtjes dhe angështisë. Frojdi thoshte që deliri është një tentativë shërimi për psikotikun. Pra mund të themi që simptoma është një tentativë trajtimi për dhimbjen dhe angështinë. Për këtë arsye ajo i sjell subjektit një lloj kënaqësie sepse ajo qetëson, në një farë mënyre, vuajtjen dhe angështinë. Për këtë arsye ajo është kaq rezistente. Është kjo rezistencë që i shtyn ata që shqetësohen nga simptomat, shoqërinë në tërësinë e saj, të sajojnë teknika sjelljeje gjithmonë dhe më shtrënguese, për të detyruar simptomën të ndalet. Ndoshta dikush mund të shokohet nga kjo që po them, por forca rezistuese e simptomave mund të sjellë përgjigje të dhunshme për ti shtypur ato, për ti nënshtruar ato ndaj normave. Nga kjo kanë lindur disa lloje trajtimesh që shoqërohen me përforcime pozitive dhe negative, që mund të shkojnë ndonjëherë deri në keqtrajtim. Është një fjalë e urtë që më pëlqen ta kujtoj kur flas për këtë çështje: “Ferri është i mbushur me qëllime të mira”. Kjo do të thotë se mund ta keqtrajtojmë një fëmijë duke supozuar se po veprojmë për të mirën e tij.
Dhe nuk mund të mos them që psikanaliza ka patur një efekt humanizues për këta fëmijë. Ajo na lejon që të mos i identifikojmë ata, të mos i shohim si kafshë të ralla, por si njerëz më vete, si subjekte që gëzojnë të gjitha të drejtat.
Pra kjo mënyrë e të trajtuarit të gjërave, marrja në konsideratë e simptomave të fëmijëve, jo përgjigja me një metodë apo protokoll edukativ apo tjetër, por qëndrimi fort në pozicionin “nuk e di” përballë enigmës që mund të jetë një fëmijë, më sjell në pikën ku dua t’ju paraqes dy shtyllat e themelit mbi të cilat mbështeten këto institucione. Shtylla e parë e themelit është sigurisht puna me fëmijët, pritja e tyre. Kjo pritje mbështetet në parimin e një permanence trajtimi. Fëmijët vijnë në institucion çdo ditë, si të shkonin në shkollë. Disa qëndrojnë atje edhe natën, si të ishin të shtruar në një spital. Edhe pse këto institucione nuk janë spitale, ato mund të kenë funksionin e një spitali. Pse është kaq e rëndësishme kjo permanencë? Sepse simptomat e këtyre fëmijëve paraqesin një lloj urgjence. Ato janë të tilla që nuk mund të presin takimin e përjavshëm tek terapisti, për tu trajtuar. Ato vijnë në çdo moment, në mënyrë të papritur, gjatë aktivitetit, gjatë të ngrënit, gjatë një pushimi, në tualet apo në vaskë. Për këtë arsye, nuk mund ta kufizojmë trajtimin në një moment të caktuar të javës apo të ditës, trajtimi duhet të vazhdojë në mënyrë permanente, madje intensive, mund të themi. Dhe nëse dita është e strukturuar në kohë aktivitetesh dhe momente të jetës së përditshme, për të vazhduar më pas me natën, të gjitha këto momente përbëjnë sa raste të shfaqjeve simptomatike, aq dhe mundësi trajtimi.
Një vërejtje e rëndësishme: nëse flasim për permanencë trajtimi, kjo nuk do të thotë që një profesionist qëndron gjatë gjithë kohës me të njëjtët fëmijë. Ka lëvizje të vazhdueshme. Secili ka një orar pune, hyn në institucion dhe del nga ai, duke ia lënë vendin një kolegu. Ky është një nga parimet e rëndësishme të “praktikës plurale klinike”, ne nuk jemi gjithçka për një fëmijë. Më e komplikuar është kur fëmija pranon vetëm prezencën e një animatori pranë tij dhe refuzon të tjerët. Kjo është diçka që mund të ndodhë. Mund ta kuptojmë shumë mirë këtë kur, për ndonjë fëmijë, bëhet e vështirë ndarja nga një i afërm apo nga prindi. Në këto raste, mënyra e funksionimit të institucionit, me animatorët që zëvendësojnë njëri tjetrin, bën të mundur që animatori të mos vihet në vendin e një gjithçkaje për fëmijën.
Kemi të bëjmë pra, me një dialektikë midis një lloj permanence dhe zëvendësimi. Kështu, animatorët ruajnë nga java në javë të njëjtin orar dhe është e çuditshme të konstatosh se fëmijët, e dinë shumë mirë se kur do të vijë animatori i tyre I preferuar, edhe pse mund të kenë vështirësi me nocionin e kohës. Në të njëjtën mënyrë, koha e aktiviteteve është e ndarë dhe fëmijët mund të ndryshojnë animatorin dhe shokët nga një aktivitet në tjetrin. Por çdo aktivitet, që drejtohet nga i njëjti animator dhe që përbëhet nga i njëjti grup fëmijësh, rivjen çdo javë në mënyrë të rregullt (p.sh. aktiviteti i pikturës i drejtuar nga Justin dhe me pjesëmarrjen e fëmijëve Joseph, Laurine dhe Isabelle zhvillohet çdo të hënë nga ora 9.00 deri ne 10.30).
Le të flasim pak mbi përmbajtjen e aktiviteteve. Nëse nisemi nga parimi që nuk e dimë më përpara atë që duhet bërë, nuk mund të kemi një program të paracaktuar trajtimi. Kjo do të thotë se askush nuk iu thotë animatorëve se çfarë duhet të bëjnë gjatë aktivitetit. Janë më shumë animatorët ata që propozojnë një mënyrë të caktuar të zhvillimit të një aktiviteti në funksion të aftësive të secilit, si kuzhina, muzika, kumpjuteri, apo në funksion të interesave që ata mund të kenë zbuluar tek fëmijët. Ajo që futet në lojë këtu është vetë dëshira e animatorit, e cila duke përcjellë tek ai një lloj entuziazmi, mund të provokojë edhe entuziazmin e fëmijës. Në të njëjtën optikë, duke mos ditur më përpara atë që i përshtatet fëmijës, specialitetet e animatorëve i vendosim në kllapave. Secili është një animator, cilido qoftë specialiteti apo formimi i tij. Secili gjendet në të njëjtin pozicion në marrëdhënien e tij me enigmën që përbën një fëmijë, në marrëdhënie me mungesën e dijes mbi atë që ndodh me këtë fëmijë në veçanti. Kështu, çdo animator, pavarësisht formimit të tij, merr pjesë në aktivitete dhe në momente të jetës së përditshme, pasi klinika gjendet kudo dhe në çdo moment. Ajo që i bashkon këta persona që punojnë në institucione të tilla, pavarësisht specializimeve të tyre, është shpirti I ekipit, është interesi i tyre i përbashkët për këtë qasje klinike. Për këtë arsye, gjejmë midis tyre persona të diplomuar në shumë fusha, gjejmë edukatorë, psikologë, mësues, filozofë, psikomotricienë, ortofonistë, historianë, etj. Secili prej tyre ka të njëjtin profesion, ka të njëjtën përgjegjësi ndaj fëmijëve, sepse ata nuk identifikohen nga formimi i tyre apo shkolla që kanë kryer, ata investohen njëlloj, me vetë dëshirën e tyre.
Siç po thoja, askush nuk iu thotë animatorëve se çfarë duhet të bëjnë sepse askush nuk e di a priori atë që duhet bërë. A do të thotë kjo që mund të bëjmë çfarë të duam, apo të mos bëjmë asgjë? Sigurisht që jo. Nëse animatorëve nuk iu thuhet se çfarë duhet të bëjnë, nga ana tjetër iu kërkohet të tregojnë gjithçka që bëjnë dhe gjithçka që ndodh. Këtu vijmë në shtyllën e dytë të themelit ku mbështeten këto institucione, që janë mbledhjet e ekipit. Pa mbledhje ekipi, kjo praktikë nuk vlen asgjë. Nëse nisemi nga i njëjti parim, që nuk dimë asgjë që më përpara, atëherë dija në raport me simptomat e fëmijëve, mbetet për tu ndërtuar. Megjithëse i vendosa fëmijët në shumës, këtu bëhet fjalë për ndërtimin e një dije të veçantë për çdo fëmijë, të marrë një nga një, rast pas rasti. Koha e mbledhjeve të ekipit është një moment shkëmbimi i eksperiencave që lidhen me çdo fëmijë. Secili ka bërë vëzhgimet e tij, ka leximin e tij mbi simptomën e fëmijës, ka pyetjet e tij, surprizat e tij, ashtu si vëshirësitë dhe qorrsokakët e tij, të cilat i ndan me kolegët. Akush nuk posedon të vërtetën, madje as drejtori klinik, sepse dija e secilit kufizohet nga dija e kolegut pranë tij. Dhe në të njëjtën kohë, me rritjen e shkëmbimeve, fijet thurren me njëra-tjetrën për të arritur në një elaborim të mirëfilltë kolektiv, të një hipoteze mbi leximin e funksionit të simptomës për një fëmijë. Këto mbledhje mund të jenë të formave të ndryshme. Ato mund të marrin formën e shkëmbimeve të përbashkëta, të një laboratori të vërtetë kërkimi që tenton të kuptojë logjikën që është në lojë për një fëmijë të caktuar. Por ato mund të marrin dhe formën e atyre që i quajmë seminare, gjatë të cilave, një anëtar i ekipit u parashtron punën e tij dhe pyetjet që ai ka, anëtarëve të tjerë të ekipit, duke nxjerrë kështu në pah dëshirën që e karakterizon. Pse ju thashë që pa këto mledhje, kjo praktikë nuk vlen asgjë? Sepse, edhe pse nuk ka asnjë metodë të imponuar, është e qartë që ne japim shpjegime mbi propozimet apo gjetjet tona, është një lloj supervizimi kolektiv. Po ashtu edhe për faktin se nëse për një fëmijë ndodh një ngjarje e caktuar, në një vend X dhe në një kohë Y dhe asgjë nuk thuhet, nuk zbulohet si ngjarje edhe për kolegët, ajo e humbet vlerën e saj. Është si të mos ketë ndodhur asgjë. Ja pra, gjithë rëndësia e mbledhjeve tona të ekipit.
Po i rikthehem çështjes së simptomës dhe funksionit të saj. Thashë që simptoma është një tentativë trajtimi i vuajtjes dhe angështisë. Si e tillë, ajo duhet respektuar. Nuk bëhet fjalë ta fshijmë apo ta korrigjojmë. Sigurisht ju do më thoni, dhe me të drejtë: “Nëse simptoma e një fëmije është të godasë kokën pas murit dhe të hajë kakën e tij, ne nuk mund ta lëmë ta bëjë!” Sigurisht, por para se të veprojmë, do të nisemi nga shfaqja e simptomës, në mënyrë që, gjatë mbledhjeve të ekipit, të mund të lexojmë dhe të kuptojmë funksionin e saj dhe logjikën e saj. Edhe vetëm kaq mund të prodhojë një efekt. Do t’ju sjell një kujtim të largët tashmë, të fillimeve të eksperiencës sime në Courtil, kur isha ende stazhier. Kuptova që pas një mbledhjeje, gjatë së cilës kishim folur për një fëmijë me të cilin kisha vështirësi, marrëdhënia ime me këtë fëmijë ndryshoi. Kjo mu duk shumë e habitshme, por në këtë mënyrë provova forcën e efektit të fjalëve që kishim shkëmbyer mbi praktikën time me këtë fëmijë. Sepse natyrisht që ky fëmijë nuk kishte ndryshuar gjatë kohës që ne flisnin, gjë që do të ishte magjike, ajo që kishte ndryshuar ishte pozicioni im ndaj tij, gjatë punës me të, gjë që, në një kohë të dytë, me rikoshet, kishte sjellë efekte paqësuese mbi këtë fëmijë. Ai nuk kishte më nevojë të mbrohej nga prezenca ime në të njëjtën mënyrë. E pra, mund t’ju them që ky efekt mbi mua dhe mbi fëmijën në mënyrë indirekte, më bindi për bazat e forta të psikanalizës.
Një nga kritikat që u është bërë psikanalistëve ka të bëjë me lëshimet ndaj simptomës si një trajtim i vuajtjes dhe angështisë. Mund t’ju them që është e gabuar. Dhe do t’ju sjell disa arsye për këtë. E para është shumë e thjeshtë, nëse bëjmë kaq lëshime atëhërë, në jo më shumë se gjashtë muaj, duhet ti vëmë çelësin derës, sepse gjithçka do jetë shkatërruar. Ajo që është më themelorja ka të bëjë me faktin se është e qartë, që edhe pse disa simptoma mund të jenë trajtime për dhimbjen dhe vuajtjen që provon një subjekt, ato mund ti kushtojnë shtrenjtë atij dhe ta izolojnë plotësisht nga lidhjet sociale. Është një shkatërrim dhe ne nuk mund të qëndrojmë spektatorë të kësaj që ndodh. Do të ishte dashakeqe. Nëse nuk e sulmojmë simptomën në mënyrë të drejtpërdrejtë, nëse e respektojmë atë dhe mundohemi të kuptojmë logjikën dhe funksionin e saj, e bëjmë këtë për tu futur, në një farë mënyre, ndërmjet subjektit dhe simptomës së tij, për tu pranuar si partner nga fëmija, për të tentuar një zhvendosje të simptomës, një transformim, një lëvizje, në mënyrë që fëmija me këtë partner të ri, të mund të zbulojë një Tjetër që nuk e detyron të mbrohet në mënyrë kaq radikale, që fëmija të mund ta modulojë simptomën për ta bërë atë më të pajtueshme me lidhjet sociale.
Do t’ua ilustroj këtë me një shembull të dhënë nga Virginio Baio. Në të njëjtën kohë, kjo është një mundësi për mua ti bëj atij homazhe, pasi ai ka ndërruar jetë vetëm para pak muajsh. Ai ka qënë drejtori klinik i Antenne 110 përgjatë shumë viteve dhe ka shkruar shumë tekste mbi praktikën plurale klinike, para se të kthehej në Itali dhe të krijonte institucione në vendin e tij të origjinës. Bëhet fjalë për një fëmijë që, gjatë gjithë kohës, mbante mbi shpinë një karrige me dy gota sipër, në ekuilibër. Kjo figurë që ai kishte sajuar ishte një simptomë në sensin që i lejonte atij të mos dëmtonte veten. Sa herë që kjo figurë, e ndërtuar prej tij binte, ai dëmtonte veten. Kjo është pra një simptomë që shkakton dëme. Virginio Baio u fut midis fëmijës dhe karriges, ai u bë karrige për fëmijën dhe arriti në këtë mënyrë të bëhej partneri i tij. Duke u bërë partner për këtë fëmijë, ai arriti të realizonte një lidhje sociale me të, duke bërë të mundur fillimin e një pune së bashku, që pati një efekt qetësimi të menjëhershëm në lidhje me vetëdemtimet e fëmijës. Në këtë rast shohim qartë që animatorët nuk qëndrojnë pasivë ndaj siimptomës së fëmijës, ata janë të ftuar, pa patur nevojë për një manual udhëzues, të rrëshqasin midis fëmijës dhe simptomës së tij.
Para se të përfundoj këtë interventi mbi praktikën plurale klinike, do të doja të thoja dy fjalë në lidhje me prindërit. Si fillim do të thoja që nuk kemi të bëjmë thjesht me “prindër”. Kemi të bëjmë me një baba dhe me një nënë (ndonjëherë mund të kemi dhe dy nëna apo dy baballarë), që si fillim janë një burrë dhe një grua. Kjo do të thotë që secili është i ndryshëm, ka historinë e tij dhe simptomat e tij. Ajo që ne përpiqemi të bëjmë, minimalisht, është të bëhemi partnerë për këtë baba, për këtë nënë. Ne e bëjmë këtë thjesht, i ftojmë ata në takime të rregullta për të folur së bashku për fëmijën e tyre, për atë që ndodh në Antenne, për atë që ndodh në shtëpi, për vështirësitë, gjetjet. Ky baba, kjo nënë, janë për ne partnerë të trajtimit të fëmijës, sepse ne iu supozojmë atyre një dije që ne nuk e kemi. Edhe në këtë pikë ne punojmë rast pas rasti. Ndonjëherë është e vështirë sepse ndarja nga fëmija mund të gjenerojë angështi, për njërin prej tyre, apo për të dy dhe ndoshta ai ose ajo do të dijë gjithçka që ndodh në Antenne kur ai apo ajo nuk janë atje. Ai ose ajo mund të na telefonojë çdo ditë për të mësuar nëse fëmija e tij/e saj ka ngrënë si duhet, për të na dhënë këshilla, për të na thënë se çfarë duhet bërë me fëmijën e tyre, pasi mundet që ai ose ajo ta përjetojë keq faktin që dikush tjetër merret me të. Ndonjëherë është e kundërta, sapo fëmija na besohet, nuk kemi më lajme prej tyre dhe atëherë na takon ne të gjejmë mënyrën për të endur një lidhje me ta. Ndonjëhërë ai ose ajo është shumë i zhgënjyer që fëmija i tij/i saj nuk mund të ndjekë shkollën si fëmijët e tjerë dhe e ka të vështirë të pranojë faktin që fëmija vjen në institucion. Ndonjëherë ai ose ajo është aq i lumtur, sa na mbush me falenderime dhe dhurata, apo kërkon të na ndihmojë, pothuaj është gati të vijë të punojë me ne. Ndonjëherë, ajo investohet shumë në takimet me ne, ndërsa ai nuk vjen kurrë, ose e kundërta. Ndonjëherë, marrëdhënia me njërin apo me tjetrin është e tendosur përgjatë gjithë qëndrimit të fëmijës dhe ne mësojmë një ditë se ai apo ajo nuk mbarojnë me elozhet për ne jashtë institucionit. Ndonjëherë, ai ose ajo dëshirojnë të dëshmojnë për mënyrën se si qëndrimi i fëmijës në Antenne ishte gjëja e duhur për të dhe për fëmijën. Situatat janë të veçanta, çdo herë. Më duket që nuk është kaq e rëndësishme marrëdhënia e mirë me njërin apo tjetrin, edhe pse kjo ndodh, madje shpesh, dhe nuk është e ndaluar, por e rëndësishme është mbajtja e një shkëmbimi konstant me ta mbi fëmijën, gjë që zgjeron në njëfarë mënyre laboratorin tonë të kërkimit, gjatë mbledhjeve tona të ekipit. Ne nuk kemi dijen e ekspertëve, ne jemi partnerë në raport me eksperiencën që përjetojmë me fëmijën gjatë qëndrimit të tij në Antenne.
Kisha parashikuar t’ju prezantoja disa copëza klinike të rastit të një fëmije të Antenne 110, por nuk kemi kohë dhe është e rëndësishme që ju të mund të bëni pyetjet tuaja, komentet tuaja dhe të mund të shkëmbejmë së bashku. Kjo mbetet ndoshta për një herë tjetër. Dhe ndoshta ne mund të flasim për fëmijët e dokumentarit, nëse dëshironi.
Edhe diçka të fundit. Nëse nuk bëra citime të Frojdit, Lakanit, apo Jacques-Alain Miller, që është aq i çmuar për ne për të lexuar Lakanin, ato janë mes rreshtave dhe nënkuptojnë gjithë këtë punë. Ndoshta edhe ato mund ti sjellim një herë tjetër.
